معماری رنسانس (Renaissance) به جنبشی فکری و عقلانی اطلاق می شود که بین قرون چهاردهم و شانزدهم از شهرهای شمالی ایتالیا شروع شد و به اوج خود رسید. رنسانس را عموماً تولد دوباره ی هنر و ادبیات کلاسیک باستان تعریف می کنند. رنسانس به معنای تولد دوباره یا احیای هوشیارانه سنت های ادبی و هنری یونان و روم باستان می باشد که در زبان های اروپایی رواج پیدا کرده است.
لازم به ذکر است که سبک های معماری بزرگی چون گوتیک و رنسانس یک شبه پدید نیامدند، آنها دارای دوران آبستنی و مولود نیاز عملی و نیروهای تاریخی بوده اند. به علاوه که آنها ابداع نشدند، بلکه پدید آمدند؛ لذا تاریخ دقیقی برای شروع آن ها نمی توان تعیین نمود. در خارج از ایتالیا، رنسانس به زحمت راهی برای خود باز کرد. معماری سبک گوتیک با تزئینات زیاد به ویژه در معماری رواج داشت و به کندی تغییراتی در آن راه می یافت. و حال آنکه معماری غیر مذهبی به سرعت تحت تاثیر روشهای جدید قرار می گرفت. قصرهایی که برای زندگی تجملی و آسایش مناسب بود ، جانشین قصرهای برج و بارودار قرون وسطی شد.
هنر در عصر رنسانس
هنر در عصر رنسانس از ساحت امر مقدس به حیطه انسانی تغییر یافت. بزرگترین دستاورد رنسانس نه در تحول شیوه های ساخت بلکه در نگاه انسان به جهان بود. بر اساس همین نگرش، اومانیست های فلورانسی عقیده داشتند که انسان می تواند به مدد اصول هندسه، زاویه های سر به مهر عالم را بگشاید. هنرمند رنسانسی مشاهده گر طبیعت بود. و اثر هنری به مشقی درباره طبیعت می مانست که در آن همه اجزاء به طور منطقی در کلیتی سامان یافته و قابل فهم شده اند. به طورکلی حجم پردازی، طبیعت گرایی، پرسپکتیو و یونانی مآبی را می توان مهمترین مشخصات هنر و معماری رنسانس محسوب کرد. رواج اندیشه های انسان گرایی در رنسانس موجب شد تا نگرش های ماوراءالطبیعی به حاشیه رانده شده، ناتورالیسم جایگزین آن شود. اولین بار در تاریخ برای (شخص هنرمند) اهمیت خاصی پیدا کرد.
زمان دقیق آغاز رنسانس
با وجود اختلافی که در مورد تعیین زمان دقیق آغاز رنسانس وجود دارد، اما در تاریخ هنر بدیهی است که تحولات در عرصه ادبیات و هنر یک تا دو قرن پیش از رنسانس صنعتی و علمی رخ داده است. با وجود این که در تاریخ هنر، آغاز رنسانس به اموری همچون سال فتح قسطنطنیه در سال ۱۴۵۳ به وسیله سلطان محمد فاتح و تشکیل حکومت عثمانی به جای دولت بیزانس، یا پایان یافتن بیماری طاعون و اموری از این قبیل نسبت داده شده است؛ اما در نزد مورخان هنر این امر یقینی است که رنسانس هنری از ایتالیا آغاز شده، بدین ترتیب که هنرمندان ایتالیایی بر خلاف دیگر کشورهای اروپایی حاضر نشده بودند به سبک گوتیک در معماری تن دهند و حتی این مفهوم را به صورت طعن و استهزا برای این سبک به کار می بردند و علیه سبک گوتیک عصیان نموده و به سوی سبک جدید حرکت کردند.
در مقابل منطق کارکردی، معماری قرون وسطی، معماران رنسانسی دو هدف اصلی را مد نظر قرار دادند. هندسی کردن فضا و انسان گرایی. هدف اول از طریق کاربرد هندسه و نسبت های ریاضی، و هدف دوم از طریق استفاده مجدد از شیوه های ستون سازی دوره کلاسیک برآورده شد. پیدایش علوم ریاضی در کشف یا در واقع اختراع پرسپکتیو نمود یافت.
لئون باتیستا آلبرتی در سراسر رساله های خود با عنوان در باب نقاشی سعی کرده است تا قواعد پرسپکتیو را به صورت علمی و به طور روشن برای هنرمندان تبیین نماید. او کاشف یا مخترح پرسپکتیو نبود؛ اما نخستین نویسنده ای بود که بر اساس قوانین ریاضی و یافته های فیلیپو برونلسکی و مازاچو پرسپکتیو را شرح داد و ضرورت آموختن قواعد ریاضی، کاهش ابعاد فضایی و تناسب ها را به هنرمندان هم عصر خود گوشزد نمود.
ویژگی های معماری دوران رنسانس:
- عصر رنسانس مصادف با دوران زوال نهادهای قرون وسطایی بود.
- کلیسا ها در حال از دست دادن شأن و شوکت روحانی خود بودند.
- عصر رنسانس عصر بزرگی فلسفه نبود. اما فلسفه ای که در آن عصر رشد کرد، هرگونه فلسفه ای را که مستقیماً بر اخلاقیت انسانی اثر نمی گذاشت، محکوم می کرد. (انسان گرایی)
- سال ۱۴۵۳ سال پیروزی سلطان محمد فاتح خلیفه عثمانی بر دولت بیزانس، سال پایان جنگ های صد ساله میان فرانسه و انگلستان،فروپاشی نظام اشرافی اروپا و پایان بیماری طاعون را تاریخ آغاز دوره رنسانس می دانند.
- این دوره،دوره توسعه طلبی – واقع بینی است.
- پاپ ها دیگر صرفاً فرمانروایان ایتالیایی هستند.
- اعلام نظریه ی مرکزیت خورشید در منظومه شمسی، زمینه را برای پیشرفت علمی آماده می کند. این دوره عصر اکتشاف است.
- روی آوردن به اندیشه و ارزش های طبیعی و زندگی شهری.
- اهمیت تک تک انسان ها، خصوصاً انسان های شایسته.
- اختلافات طبقاتی و سلسله مراتب اجتماعی از شدت افتاد.
- الگوی دوره ی رنسانس ،انسانی است این جهانی با روح وعقلی بزرگ.
خلاصه آثار و شاخصه های معماری رنسانس
رنسانس آغازین (۱۴۰۰-۱۲۰۰م) | از فلورانس آغاز شد. هنرمندان ایتالیایی که همواره تحت تاثیر هنر روم باستان بودند، با حمایت خاندان “مدیچی” ،سجایای کلاسیک هنر رومی را دوباره احیا کردند. | ||
رنسانس میانه (۱۵۰۰-۱۴۰۰م) | نام معمار | اثر | ویژگی |
فیلیپو برونلسکی | گنبد کلیسای فلورانس | نقطه آغازین معماری رنسانس | |
بیمارستان کودکان سر راهی | عنصر بنیادی این بنا یک رشته قوس های نیم دایره متکی بر ستون های باریک | ||
نمازخانه پاتزی | طرح بنا مکعب مستطیل شکل و سه طبقه است. | ||
کلیسای سن اسپریتو | تلاش برونلسکی برای ارائه جلوه متمرکز به فضای داخلی گنبد تحت تاثیر بناهایی چون پانتئون است. | ||
کلیسای سن لورنزو | که پلان کلیسا بر اساس پیمون خاصی طرح ریزی شده است. | ||
کلیسای سانتا ماریا دلی آنجلی | شامل یک هشت ضلعی متراکم در مرکز با گنبدی بر فراز آن است. | ||
لئون آلبرتی | قصر روچلای | نمای ساختمان به سه بخش متناسب با طبقات آن تقسیم شده است. | |
کلیسای سانتا ماریا نوولا | در طرح نمای این کلیسا از المان ها و مفاهیم به کار رفته در نمای بناهای رومی استفاده کرد. نمای ساختمان به سه بخش تقسیم شده است. | ||
کلیسای سن آندرئا | طرح کلیسا بر اساس تلفیق نمای معبد دور ستونی با طاق نصرت رومی | ||
کلیسای سن فرانچسکو | نمای آن بدلیل شکست تقارن در بخش فوقانی و سنتوری جالب توجه است. | ||
میکلوتسو | کاخ مدیچی | این طرح تداعی کننده کاخ های فلورانسی کهن و قلعه مانند می باشد | |
رنسانس پیشرفته (۱۶۰۰-۱۵۰۰م) | میکلانژ | بازسازی تپه کاپیتول | میکل آنژ برای ایجاد تعادل در طرح کلی تصمیم گرفت که ساختمان جدید با ساختمان های دیگر هماهنگ باشد وآن هم دارای زاویۀ ۷۰ درجه باشد. |
کلیسای سن پیتر | مقایسه طرح ساخته شده با طرح برامانته نشان می دهد که نقشه فضای داخلی ساختمان برامانته تا حدود زیاد، صورت واقع پذیرفته است | ||
دهلیز کتابخانه اورنتسو | او دو فضای متضاد بوجود آورد یکی فضای دراز و افقی کتابخانه و دیگری فضای عمودی دهلیز. | ||
برامانته | کلیسای تمپیه تو | معماری کلیسای تِمپی یِتّو طرح ساده شده ای از بناهای یادمانی و مقبره های روم باستان است | |
کلیسای سن پیتر | کلیسای جدید را به شکل صلیبی با چهار بازوی مساوی طراحی کرد. | ||
کلیسای سانتا ماریا دلا کونسولا تسیونه | پلان این کلیسا یک مربع است با محل تقاطع گاه گنبد دار | ||
جولیانو داسانگلو | کلیسای سانتاماریا دله کارچری | از روی یک پلان صلیب یونانی ساخته شده است. در این کلیسابازوها کوتاه هستند | |
کاخ شامبور | نقشه ی آن چهارگوش است و بوسیله ی برج های مدور در چهارگوش خود مورد تاکید | ||
آندره پالادیو | ویلا کاپرا (روتوندا) | کمال مطلوب معماران رنسانس | |
کلیسای سان جورجو ماجوره | حل مسئله کلیساهای باسیلیکایی |