تاریخچه معماری سبک گوتیک
معماری گوتیک یکی از گونه های بسیار معروف معماری در تاریخ هنر معماری دوره گوتیک است. هنر گوتیک زاده ایمان مسیحیت بود و اصلی ترین تجلی آن کلیساهای گوتیک بود. لغت گوتیک یعنی منسوب به قوم گوتها از اقوام شمالی اروپا. این شیوه هنری در نیمه دوم سده دوازدهم پاگرفت و تا نیمه قرن پانزدهم میلادی دوام یافت و در همه کشورهای اروپایی متداول شد، در آغاز منحصر بود به شیوه نوینی از معماری کلیسایی که از آمیخته شدن عناصر رومی وار با هلال تیزه دار اسلامی بود. گوتیک، به هنر و معماری رایج در قرن های ۱۲ تا ۱۶ میلادی در اروپا اطلاق داده می شود.
تاریخچه معماری گوتیک در جهان سبک گوتیک از حدود صده های ۱۰ و ۱۱ میلادی تا پیش از رنسانس در معماری وجود داشته است. میتوانم نمونه آنرا در کلیساهای قدیمی تصور کنم که که ساختمانی بلند با خمیدگی های کم و پر از خطوط راست است که در جاهای مختلفش نمادهایی عجیب و غریب وجود دارند. بیشتر این نوع کلیساها در آلمان و فرانسه وجود داشته اند. علاوه بر معماری، سبک گوتیک در مجمسه سازی، موسیقی و ادبیات افسانه ای نیز حضور داشته است. کلا در این سبک، جهان غیر قابل شناخت، راز آلود، عجیب و پر از غرایب دیده میشود. و از همه مهمتر نوعی بدبینی در تمام شئون آن نهفته است. این سبک در موسیقی هنوز ادامه دارد.
عناصر معماری سبک گوتیک
۱- طاق های نوک تیز و طاق های قوسی یا به عبارت دیگر سقف ها و بامهای طاقدار و هلالی شکل بودند. این عناصر از معماری رومی وار سده های قبل به عاریت گرفته شده بود اما با پرداختی تازه تر با هم ترکیب شده بودند.
۲- حجم ها حالتی نرم و سبک
۳- پیدایش پشت بند های معلق
۴- کاهش ضخامت دیوار
۵- پنجره های وسیع در میان دیوارها
۶- کلیساهای گوتیک به پرده های عظیم شفاف و سبک شبیه اس
۷- کیفیتی زیبا و رمزگونه به فضا می دهد
هنر گوتیک
شیوه «گوتیک» منحصر به هنر معماری نیست، حتی اشیا و مجسمه های فراوانی هستند که به این شیوه ساخته شده اند. این سبک پس از معماری و مجسمه سازی تنها در نقاشی نمود پیدا کرد که بر خلاف معماری و پیکرتراشی در مراحل نخست خود با قدمهایی آهسته شروع کرد. از جمله نقاشان این سبک جوتو، سیمونه مارتینی، لورنستو گیبرتی و دوتچو هستند. تمامی آثار نقاشی ملهم از همان معماری است. بیشتر تحت سلطه ی نقاشی های کلیسایی و پرده هایی از مسیح و مریم به عناوین مختلف است. در این میان هنرمندان فلورانسی بیشتر تمایل به کشیدن نقاشی های دیواری داشتند تا قابهای تزئینی.
در عکاسی و حتی در سینما و سایر هنرها هم سبکی” به نام گوتیک وجود ندارد همانطور که گفته شد به نام ” شیوه ی گوتیک” خوانده می شود. چون در نهایت هنرشناسان بر این نظر هستند که گوتیک سبک نیست و نام نوعی شیوه ی معماری در یک گذر زمانی است ( همان قرن دوازده تا شانزده که در بالا ذکر گردید که این نام بعد از قرن شانزده توسط علمداران رنسانس ایتالیایی با نگاهی تحقیر آمیز به این نوع معماری اطلاق گردید. گوتیک در اصل نوعی بازتاب هنری در فرم است که توسط گوت ها اختراع شده است و دلیل اصلی طاق های تیز و بلند رسیدن به کمال الهی بود.
آثار معماری سبک گوتیک آغازین
کلیسای دیر سن دنی – Saint-Denis
بررسی معماری بیزانس (روم شرقی) + پاورپوینت معماری روم شرقی
کلیسای نوتردام پاریس – Notre-Dame de Paris
ساخت کلیسای نوتردام پاریس در سال ۱۱۶۳ آغاز شد و حدود ۲ قرن بعد یعنی در سال ۱۳۴۵ به پایان رسید. کمبود منابع مالی موجب عدم تکمیل برخی از بخش های این کلیسای عظیم و عدم پیروی دقیق از طرح اولیه ساخت گردید. زنگ ۱۳ تنی کلیسای نوتردام در قرن ۱۷ توسط “امانوئل لادوویس” ساخته شد. در قرن ۱۷ و ۱۸ در دوران حکومت لوئی چهارده و پانزدهم ، شیشههای رنگی با تصاویری از مسیح و گلهای مختلف بر پنجرههای کلیسا قرار دادند و سپس طی قرن ۱۹ میلادی این کلیسا مرمت کلی گردید.
در جلوی نوتردام میدانی قرار دارد که تا اواسط دهه ۶۰ با خانههای قرون وسطایی محصور شده بود و همین امر موجب میشد که کلیسا از تمامی جهات به خوبی دیده نشود. بعد از تخریب ساختمانها، باستانشناسان آثار فرانسوی ـ رومانیایی مربوط به زندگی در قرن نوزدهم را کشف کردند.
ساخت این کلیسا ۲۰۰ سال به طول انجامید. در طی تکمیل این ساختمان چند سلسله پادشاهی بر مسند قدرت نشستند. در سال ۱۲۰۰ دو برج زیبای کلیسا با گچ بریهای زیبایش به اتمام رسید. در سال ۱۲۲۰ تا ۱۲۳۰ ایوان معروف کلیسا با مجسمههای حیوان گونه ساخته شد. برجهای کلیسای نوتردام هر کدام ۶۹ متر بلندی داشته و برای رسیدن به بالای آن باید ۳۸۰ پله را بالا رفت البته آسانسور هم وجود دارد. بلندی مناره این کلیسا ۹۶ متر میباشد و بلندترین نقطه زیر سقف آن ۴۳ متر از سطح زمین ارتفاع دارد. طول و عرض ساختمان به ترتیب ، ۱۳۰ متر و ۴۸ متر میباشند. سقف آن بر روی ۷۵ ستون بنا شده و ساختمان ۱۱۳ پنجره دارد. به مرور زمان ناقوسهای متعددی در برجهای این کلیسا نصب شدهاند.
بزرگترین آنها که امانوئل نام دارد در سال ۱۶۸۵ میلادی ساخته شده که ۱۳ تن وزن دارد و تنها زبانه آن تقریبا ۵۰۰ کیلو میباشد. این ناقوس فقط در موارد استثنائی و فقط چند بار در سال نواخته میشود. دو دستگاه ارگ هم در کلیسا موجود است که بزرگترین آنها ۷۳۷۴ لوله دارد.
حدود ۵۰ مجسمه سنگی در گوشه گوشه ایوان وجود دارد و هر کدام گویای موضوعی خاص است. در حیاط محل ورود به سالن کلیسا نیز ۱۰۰ مجسمه سنگی از پادشاهان فرانسه در کنار هم قرار گرفته است. در جلوی نوتردام میدانی قرار دارد که تا اواسط دهه ۶۰ با خانههای قرون وسطایی محصور شده بود و همین امر موجب میشد که کلیسا از تمامی جهات به خوبی دیده نشود. در قرن ۱۷ و ۱۸ در دوران حکومت لوئی چهارده و پانزدهم ، شیشههای رنگی با تصاویری از مسیح و گلهای مختلف بر پنجرههای کلیسای نوتردام پاریس قرار دادند و سپس طی قرن ۱۹ میلادی این کلیسا مرمت کلی گردید. در سفرتان با تور اروپا از این بنا که از مهمترین دیدنی های اروپاست، دیدن کنید.
کلیسای لائون پاریس – laon cathedral
کلیسای لائون، از آثار معماری گوتیک آغازین است که در سال ۱۱۶۰ میلادی در پاریس ساخته شد. هر چند این کلیسا بسیاری از ویژگیهای معماری رمانسک را داراست ولی وجود المانهای معماری گوتیک مانند طاق جناغی و قوس تیزه دار موجب شده جز سبک هنر گوتیک بشمار بیاید.
پلان امروزی آن تقریباً دراز و باریک است و حال و هوایی انگلیسی دارد. سقف شیب دار چوبی بالای بالکانه، قوس بندی صحن، ردیف پنجرههای زیر گنبد از ویژگیهای گوتیک اولیهاست که در این بنا دیده میشود.
در کلیسای لائون دو برج در دو طرف هر یک از بازوییها یک برج گلدسته و دو برج غربی وجود دارد که تعدادشان روی هم رفته به ۷ برج یعنی به عدد کامل عرفانی میرسد. این عدد کامل برجها از ویژگیهای گوتیک آغازین بودهاست.
معماری اکسپرسیونیسم
آثار معماری گوتیک میانی( پیشرفته) : گوتیک شعاع رسان
از سده ۱۳ میلادی شروع شد تقریباً تمامی ویژگیهای دوره گوتیک یعنی بلندی و سبکی کم سابقه و باریکی جرزها و نازکی دیوارها، کشیدگی برج ها و منارها و تیزی سر مناره ها، تکرار و تاکید قائم های ساختمانی بودند. علاوه بر آن سطح دیوار هایشان سراسر از شیشه بندی منقوش پوشیده شده بود تا نور بیشتری به فضای گسترده شبستان بتاباند. و نقش برجسته کاری از ردیف هیاکل کوچک اندام قدسیان بر قوس های مکرر درگاه های ورودی و مشبک کاری بر سنگ و تزئینات سطحی افزایش یافت.
کلیسای شارتر – Cathédrale
کلیسای جامع شارتر یکی از مرموزترین بناهای جهان است و با ساخت این کلیسا دوران اعتلای سبک گوتیک آغاز شد.شهر شارتر در کنار رود ایور در دشت حاصلخیزی قرار دارد که در ۹۰ کیلومتری جنوب غربی پاریس واقع شده است. کلیسای جامع آن یکی از بناهای مقدس و از جمله اسرارآمیز ترین کلیساهای جهان است و یکی از دلایل آن،محل ساخت این بناست. چنین تصور می شد که این بنا، منبع مهم انرژی بوده که از زمین ساطع می شده و با گردش فصل ها، در زمان معینی، کسانی را که به آن جا می آمدندسرشار از حیات می کرده ، بنابراین آن تپه کوچک ، چاه و بنای سنگی، مکانی مقدس شد.
بعدها دروئیدها، کاهنان سلتیک بریتانیایی و اقوام گل، در این مکان مکتبی را دایر کردند که مرکز آموزشی دروئید ی ها شد .
این مکان ویژگی جدیدی پیدا کرد. زیرا یک پیشگو به دروئیدها خبر داد که دوشیزه باکره ای فرزندی خواهد زائید و آنها تصویر باکره ای را بر روی چوب گلابی نقش کردند که بر روی زانو نشسته بود و نوزادی را در بغل داشت. دروئید ها این تصویر را در کنار چاه نصب کردند و آن را باکره ی زیر زمین نام نهادند.وقتی مسیحیان در قرن سوم میلادی به شارتر آمدند و تصویر باکره را دیدند ، تصویر بر اثر گذشت زمان سیاه شده بود. آنها نامش را باکره ی سیاه گذاشتند و کلیسایی را که در این محل ساختند کلیسای بانوی ما نام نهادند.
کلیسای آمین – Amines
این کلیسا دارای طرح صلیب بسته است و از نمونه های بارز دوره گوتیک شعاع سان است
آثار معماری گوتیک پسین (گوتیک شعله سا)
در این دوره علاوه بر اضافه شدن شعاع نور و روشنایی، عناصر مثلثی شکل و نوک تیز نیز به نمای بیرونی اضافه می شود که به همین جهت به آن گوتیک شعله آسا یا شعله سان گویند.
ویژگی معماری گوتیک تلاش و سیعی در جهت ا یجاد قوسهای متقاطع داشت که فشار تاق را بدون واسطه سر ستونها مستقیما به پا یه های بنا منتقل کن
پنجره های وسیعتری جای پنجره های وسیع پیشین را گرفتند و شبکه های داخلی آن به صورت شعله های آتش در می آمد و نوارهای متقاطع به شکل ابرو در آن تعبیه شدند
کلیسای سالزبری انگلستان – Salisbury Cathedral
کلیسای جامع سالزبری (به انگلیسی: Salisbury Cathedral، تلفظ: سالزْبــِری کَثیدرال) در سده سیزدهم در شهر سالیسبوری واقع در جنوب انگلستان ساخته شد. صدها سنگتراش و درودگر میانسدهای با مهارت زیاد برای آفرینش این بنا کار کردند.
داستان این کلیسا بر فراز تپهای در نزدیکی استون هنج آغاز میگردد.ابتدا در این مکان در زمانی که عصر آهن نامیده میشود، اردوگاهی برپا شده بود که بعدها محل اسکان رومیها گردید.در سال ۱۰۷۵ میلادی، نورمنها در این محل یک دژ و یک کلیسای کوچک بنا کردند.آنها این کلیسا را ساروم نامیدند.اما بین ساکنان دژ و کلیسا سازگاری وجود نداشت.تا این که سرانجام هربرت پور، اسقف کلیسا تصمیم گرفت کلیسای جدیدی بر تپهای در جنوب که خود مالک چمن زارهای آن بود بسازد.در ساروم قدیمی آب فراوانی وجود نداشت اما کلیسای تازه در موقعیت بهتری واقع بود.
اسقف، پیش از آغاز بنای ساختمان در گذشت. پس از وی برادرش ریچارد پور اسقف شد و پاپ اجازهٔ ساختن این بنا را به وی داد.او تصمیم گرفت کلیسا را از سنگ چیلمارک بسازد.این سنگ از معدنی به فاصلهٔ تقریبی ۲۰ کیلومتر دورتر با گاری به آنجا حمل میشد.سنگهای پی این ساختمان در سال ۱۲۲۰ میلادی نصب شد. پیهای این کلیسا کمی بیش از یک متر عمق دارند؛ چون بر روی یک پی طبیعی وسیع یعنی لایهای از سنگریزههای سنگ چخماق قرار دارد.
در سال ۱۲۲۵ میلادی اولین محراب از ۳ محراب کلیسا تکمیل و به کلیسا هدیه شد.نمازخانهٔ تکمیل شده برای بهره برداری و ارائه خدمات روزانه به مردم از بقیهٔ ساختمان جدا گردید.تکمیل ساختمان اصلی ۳۳ سال دیگر طول کشید و کلیسا در سال ۱۲۵۸ میلادی تقدیس شد.جماعتی که ساروم جدید خوانده میشدند اطراف کلیسا گرد آمدند و افزایش یافتند، امروزه این مکان به نام شهر سالیسبوری معروف است.
بین سالهای ۱۲۸۵ تا ۱۳۱۵ میلادی یک برج و یک مناره به کلیسا اضافه شد.مقدار حیرت انگیز ۶۵۰۰ تن سنگ برای ساخت این دو بنا به کار رفت.این وزن اضافی را چهار ستون که برج و مناره را نگاه میدارند تحمل میکنند.حایلهای سنگی دیوار و گنبدها برای کمک به تحمل این وزن اضافی، ساخته شدند.تقریباً چهار قرن بعد که کریستوفر ورن وضعیت مناره را بررسی کرد و متوجه شد که مناره ۷۵ سانتی متر نسبت به مرکز خود خمیدگی پیدا کردهاست.برای محکم تر کردن آن، میلههای آهنی به کار گرفته شد و از آن زمان تا کنون مناره حرکت نکردهاست.مناره ۱۲۳ متر ارتفاع دارد و بلندترین مناره در انگلستان است.
کلیسای سنت الیزابت در آلمان
سبک معماری آرت نوو