مقدمه پالیمسست در معماری
پالیمسست چنانچه در فرهنگ بریتانیکا آمده است، لوحی نوشتاری است که بارها مورد استفاده قرار می گیرد.
هر بار نوشته قبلی از روی آن پاک می شود و متنی تازه بر آن نگاشته می گردد.
ولی هر بار آثار و رد پایی محو و بعضا خوانا از دست نوشته پیشین از لا به لای کلمات جدید دیده می شود.
این چنین لوحی احتمالا در یونان باستان مورد استفاده قرار می گرفته است.
آنچه که در مجموعه لایه های بر هم غنوده متون، برای دیرین شناسان جالب به نظر می رسد اطلاع یافتن از محتویات متفاوت و رمز گشایی از لایه های پنهان آن است.
بررسی سبک معماری گوتیک و بررسی آثار معماری سبک گوتیک
پالیمسست متنی است متشکل از لایه های متفاوت، آثار و پاک شدگی ها، شفافیت و تشکیک و اغتشاش، الحاقات و حذف شدگی ها، هم پوشانی و تداخل مطالب، باز پردازی و دوباره سازی عناصر قدیمی و …
از مفاهیم پالیمسست ممکن است به سه شکل در طرح معماری بهره برد :
۱- استفاده از آثار و بقایای بنای قدیمی ( یا حتی توصیفات آن ) به عنوان ایده، ساختار، خاستگاه، یا زیر نقش طرح جدید.
۲- طرح بنای جدید به صورتی که از خلال آن بنای یا خرابه های آن بطور فیزیکی قابل تشخیص یا مورد استفاده باشد که این خود به خود در کارهای مرمت و بازسازی رخ می دهد.
۳- طرح اثری حاوی روح، مفاهیم، کارکرد یا خاطرات حیات بنای پیشین.
مسجد جامع اصفهان
مسجد جامع عتیق اصفهان قطعه ای هنری، معماری و باستانی است که جای جایش مخزن اسرار و آثار تمدن گذشته و شاهدی بر آینده است.با قدمتی چند صد ساله که در طول دوره های مختلف و از لایه های متفاوت مهماری و باستان شناسی تشکیل شده است. معماران متفاوت آن بدون آن که پی نام آوری باشند دایره المعارفی از هنر را خلق کرده اند که هم در معنا و هم در کالبد، چه در معماری و چه در باستان شناسی پالیمسستیک است.
پالیمسست را به معنای واقعی می توان در این بنا یافت، لایه های تاریخی-کالبدی که بر هم، در کنار هم یا به جای هم استقرار یافته اند: بقایای باستانی دوران عظمت ساسانی در عمق خاک، مخروبه های مسجد شبستانی عباسی در زیر کف های فعلی، رواق آل بویه دور تا دور صحن و در زیر جرزهای سلجوقی، محراب عظیم و شگفت انگیز مدفون در شبستان زمستانی، ایوان های بر افراشته سلجوقی و گنبدهای معظم آن زیر گچ های قرن ۱۱، شبستان زمستانی مظفری در زیر تغییرات صفوی و کاشی کاری صفوی زیر دود و غبار عصر جدید.
مسجد تاریخانه دامغان
مسجد تاریخانه از آثار باستانی دامغان است که طبق تحقیقات اداره کل باستانشناسی قبل از تسلط اعراب بر ایران آتشکده بوده و بعداً به مسجد تبدیل شده است. ساختمان بنای مجدد آن مربوط به قرن دوم هجری است و اسلوب ساختمان آن نیز به سبک بناهای دوره ساسانیان میباشد. تاریخانه در ترکی به معنای خانه خداست.
در این مسجد ستونهایی مدور قرار دارد که با آجرهایی به طول ۳۵ و به عرض ۳۴ و ۷ سانتیمتر ساخته شده و به نام چهل ستون معروف است. تعداد ستونها ۲۶ عدد میباشد که ۱۸ ستون آن در یک طرف و ۵ ستون در سمت دیگر و ۳ ستون در مقابل قرار گرفته است. محیط هر ستون در حدود ۵ متر و ارتفاعش از سطح زمین تا محلی که طاقها برآن متکی است ۲/۸۴ متر و تا پشت بام ۶ متر میباشد. طاقهای این ساختمان به مرور زمان فرو ریخته بوده که از محل وجوه جمعآوری شده از مردم شهر با خشت خام بر طاقهای مزبور سقف زدهاند.
در سمت مغرب مسجد بین ۶ دهانه و طاق، یک دهانه و طاق بزرگتری به طول ۱۴/۱۲ متر و عرض ۵/۳۰ متر وجود دارد، که آثار محراب و منبر مسجد در این دهانه دیده میشود عرض هر یک از شش دهانه یا ایوان که در طرفین دهانه وسطی واقع شدهاند ۶/۳۶ متر است. صحن مسجد تقریباً مربع شکل و به طول ۲۷ و عرض ۲۶ متر میباشد.
در جنب مسجد تاریخانه سمت شمال مناری وجود دارد که با آجر ساخته شده. ارتفاع این منار ۲۶ متر است و ۸۶ پله از داخل دارد، محیط آن در پایین در حدود ۱۳ متر میباشد و به نسبت ارتفاع منار از سطح زمین از محیط آن کاسته میشود به طوریکه دور منار در بالا ۶/۸ متر است، این منار سکو ندارد و از روی زمین مدور ساخته شده. نقوشی از آجر در روی منار هست که به منزله نما و تزیین آن محسوب میشود، در ارتفاع ۵/۱۰ متری کتیبهای از آجر به خط کوفی است به عرض ۳۰/۱ متر که فقط «الامیر السید الاجل» از آن خوانده میشود.
آجرهایی که در ساختمان داخلی به کار رفته به قطر ۴ تا ۵/۴ سانتیمتر و به طول و عرض ۲۲ سانتیمتر و آجرهایی که در تزیینات خارجی مصرف شده به طول ۵/۱۷ و به عرض ۱۷ و به قطر ۵/۳ سانتیمتر میباشد.
ارتفاع این منار در قدیم بیشتر بوده و گویا در اثر زلزله قسمتی از بالا و کلاهک آن فروریخته است، بانی این منار بختیار بن محمد حاکم ایالت قومس و ممدوح منوچهر دامغانی است که منار مسجد جامع سمنان نیز از بناهای وی به شمار میرود.
بررسی سبک معماری و شیوه های طراحی معماری در معماری اسلامی ایران
مسجد جامع نائین
مسجد جامع اردستان
تاریخچه ساخت مسجد جامع اردستان را میتوان به سه دوره تقسیم کرد
دوره نخست- قرن سوم ه.ق ‚مسجد به صورت گنبدی ساخته شد
دوره دوم- در قرن سوم وچهارم ه.ق از صورت گنبدی به مسجدی کوشک مانند تبدیل شد
دوره سوم- در قرن ششم ه.ق در عهد سلجو قیان مسجد ویران و به صورت چهار ایوانی بنا شدهاست.
موقعیت جغرافیائی : از جنوب به آب انبار‚ از مغرب به معبر باغ، از شمال به معبر باغ و از غرب به حمام عمومی و کاروانسرا
مسجد جامع اردستان به سبک مسجد جامه اصفهان (شیوه رازی) بنا شده واکنون مسجدی چهارایوانی است.
این مسجد ورودیهای متعددی دارد. ورودی اصلی که دالان طویلی است‚ در گوشه جنوب غربی مسجد قراردارد که ازیک سو به محله فهره‚ واز سوی دیگر به دشت محال راه دارد.
نمای این ورودی از یک قوس ‚ دو طاق نمای محرابی شکل ‚دولچکی ‚دونیم ستون آجری ‚دو قاب تزیینی ودو سکوی آجری تشکیل شدهاست .
سکوی آجری تشکیل شدهاست .
در قسمت شمالی مسجد دو ورودی قرارگرفته ‚یکی به مدرسه علمیه متصل است و دیگری به فاصله اندکی‚ گذر شمالی را به داخل مسجد مرتبط میکند. این ورودیهای متعدد عامل ارتباط فضاهای اطراف با مسجدند.
مسجد جامع اردستان از ۴ ایوان یا صفه تشکیل شده که بشرح زیر است:
صفه صاحب الزمان
صفه جنوبی که شامل ایوان و گنبد خانه میباشد به صفه صاحب الزمان مشهور بوده واز قدیمیترین قسمتهای مسجد میباشد گنبد این صفه روی ساختمان مربعی شکلی که توسط گوشوارهها به ۸ ضلعی و۱۶ ضلعی تبدیل شدهاست وزمینه دایره شکلی را که گنبد برروی آن سوار شده مهیا گردیده ‚ وضع طاق بندی وآجر کاری زیر گنبد از شاهکارهای هنری وفوق العاده مهم دوران سلجوقی ومتعلق به اواخر قرن پنجم ه.ق میباشد. در گنبد خانه مسجد کتیبههای زیبا به خط ثلث در طاقهای قوسی و اطراف شبستان به چشم میخورد که در نگاه اول استنباط میگردد که فرد خیری به نام محمود اصفهانی معروف به غازی در سال ۵۵۱ ه. ق آن را تعمیر نموده است.
مسجد جامع قزوین
پل شهرستان اصفهان
کلیسای سن پیترو
مسجد ایاصوفیه
ایاصوفیا یکی از بارزترین و زیباترین نمونههای باقی مانده معماری دوره بیزانس است، یکی از با ارزشترین هنرهای موجـود در این بنا دکوراسیون داخلی با موزائیک و ستونهای مرمر آن است، این معبد با چنان شکوه و زیبائی ای دکور شده بود که جاستینیانها (Justinian) اظهار داشتند، «سولومان، ما با ساخت این بنا از شما جلو افتادیم». جاستینیان خودش ساخت این کلیسای جامع را دقیقاً دنبال نموده و زیر نظر داشت و بزرگترین کلیسای زمان خود بوده و این امر برای ۱۰۰۰ سال واقعیت داشت تا این که کلیسای جامع در سیویل (Seville) اسپانیا ساخته شد.
کلیسای جاستینیان در یک زمان هم یک دستاورد بی نظیر معماری روزگار باستان و هم یک شاهـکار معماری عرصه بایزنتاین بود. اثرات ساخت چنین بنای باشکوهی چه از نقطه نظر معماری و همچنین علم العبادات به زودی در تمامی فرهنگها منجمله ارتودکس شرقی، کاتولیکهای رومی و بالاخره بر دنیای اسلامی غیرقابل انکار است. بلندترین ستونهـا بین ۱۹ تا ۲۰ متر ارتفاع و حداقل ۱/۵ متر قطر دارند. آنها از سنگ گرانیت ساخته شـده و بزرگترین آنها وزنی در حدود ۷۰ تن دارند. به دستور جاستینان ۸ ستون ساخته شده در کورنیت یونان (Cornit) که در بعلبک لبنان (Baalbek) قرار داشتند، برداشته شده و جهت استفاده در ایاصوفیا به محل احداث منتقل شدند. فضای وسیع داخلی دارای سازهای بسیار پیچیدهاست.
سالن اصلی کلیسا توسط گنبدی مرکزی با شعاعی ۲۴/۳۱ متری و ارتفاع ۶/۵۵ متری پوشیده شدهاست.
این گنبد به نظر میرسد با یکسری سقفهای متوالی حاوی ۴۰ پنجره کمانی در زیر آن بدون وزن در فضا قرار گرفتهاست. وجـود این پنجرهها باعث ورود سیل وار نور از همه طرف به داخل سالن میگردد. با توجه به ترمیمات متعدد گنبد در طول قرنهـا به نظر میرسد که گنبد حالت دایرهای کامل خود را از دست داده و بیشتر به یک بیضی میماند که شعاع آن در نقاط مختلف بین ۳۰/۸۴ تا ۳۱/۲۴ متر میباشـد. گنبد بر روی طاسچههای قرار گرفته تا ۴ بخش مقعر (واگرا) مستطیلی که مشکل قرار گرفتن پایه مدور گنبد بر روی یک پایه مستطیلی را حل مینماید. وزن عظیم گنبد ایا صوفیا از طاقچهها عبور کرده و به ۴ موج شکن تا ستون در گوشههای سالن منتقل میشوند. در بین این ۴ ستون، گنبد به نظر میرسد که بر روی ۴ قوس عظیم شناور گردیدهاست.
این قوسها در زمان اوتمنها (Ottoman) زیر نظر معمار معروف سینان (Sinan) با استفاده از تعدادی آرماتور مستحکم گردیده بودند.
در انتهای بخش غربی (ورودی) و شرقی (محل عبادت) فضاهای موجود در قوسها دارای نیمه گنبدهائی میباشند که خود آنها بر روی سازههای شبیه به گنبدهای دیگری قرار گرفتهاند. همه این گنبدها و شبهه گنبدها به ترتیبی که در کنار هم قرار گرفتهاند باعث بوجود آمدن فضای مستطیلی و دراز درونی میگردند که گنبد اصلی شامل تاجی بر روی همه آنها قرار گرفتهاست. تمام سطوح داخلی ساختمان با استفاده از سنگ مرمر چند رنگ، سبز و سفید یا سنگ آذرین بنفش و موزائیکهای طلائی پوشیده شدهاند.
ستونهای بزرگ نیز همین نوع روکش را داشته و در نتیجه براق به نظر میآیند.
خاستگاه های هنری معماری مدرن