عصر روشنگری و معماری نئوکلاسیک ( سبک نئوکلاسیسم ) در قرن ۱۸ – معماری معاصر
ریشه و بنیاد معماری معاصر را باید در جهان بینی و نوع نگرشی به هستی جستجو کرد که مدرنیته را پای ریزی کرد. از اینرو ابتدا به تحولات قرن هیجدهم میپردازیم و از دو انقلاب مهم اروپا یعنی انقلاب کبیر فرانسه و انقلاب صنعتی که بنیان های معماری مدرن بودهاند سخن گفته میشود. گرچه ریشه تمام این تحولات بنیادین را میتوان در بینش دکارت در قرن هفدهم خلاصه کرد:
“من فکر میکنم پس هستم”
روشنگری
روشنگری جنبشی فکری و نهضتی فرهنگی- اجتماعی- سیاسی است که ایمان به عقل، شناخت، و پیشرفت بشری و مبارزه با هر گونه خرافه از محورهای اصلی آن محسوب می شود.عصر روشنگری شکل گیری «خرد» به معنی عام واژه است.
دگرگونیهای این دوره:
- ا نقلاب کبیر فرانسه در عرصه سیاست و
هنر نئوکلاسیک برای هنرمندان
- تفکر اساس اطمینان: ” من فکر میکنم پس هستم” و تأکید بر عقلگرایی
- مطرح شدن دموکراسی و تنها معماری که خاطره دموکراسی را زنده میکرد معماری یونان بود.
- آغاز قرن باستان شناسی علمی و تدوین مدارک دوران باستان
- تأسیس آکادمیهای مختلف و بررسی تفکر دکارت در آکادمیها
- آغاز انتقاد به معماری باروک
- اهمیت جایگاه فرهنگ معماری در فرانسه
- شکلگیری معماری نئوکلاسیسیزم و تطبیق معماری با قوانین علمی
- موضوع علم: اندازهها و عناصر دوران باستان
- مورد شک قرار گرفتن مراجع
مقاله نویسان علیه باروک: لوژیر و کوردمال( (Laugier , Cordemal ) لوژیر در ۱۷۵۳م کتابی می نویسد تحت عنوان جستاری در باب معماری که روی جلد زنی است که سمبل معمار است که روی تکه هایی از معماری باستان نشسته است و با انگشتش سایه بانی ساده با عناصر تنه درخت و سقف شیبدار و شاخ و برگ درختان را نشان می دهد: (نشان دادن معماری راسیونال و اینکه معماری از کجا شروع شده است.)
سایر مطالب پیشنهادی ما :
لوژیر میگوید راسیونالیته و منطق ساده معماری را باید درنظر گرفت و تزیین را باید دور ریخت. این فرم منطقی تنها حقیقت در معماری است و الگویی است که براساس آن کلیه فرمهای معماری خلق می شود او میخواهد از طریق سایه بان جوهره اصلی معماری را نشان دهد. نشان دادن اینکه سقف ساختار اصلی است. هدف لوژیر حمله به باروک و نفی آن است. بنای ایده آل لوژیر بنایی است که کاملاً از ستونهای حمال در آن استفاده شده باشد. به نظر او معماری در رواقها که ستونها از نما آزاد شدهاند پدیدار می شود. او تقلید از نماهای باستان و کشف دوباره یونان را پیشنهاد می داد و به شدت علاقه مند به تقارن ودقت هندسی در نما بود. تأثیر رساله او در معماری باعث شکلگیری معماری نئوکلاسیک و تولد زبان نوین در معماری بود.
نئوکلاسیسیسم
در عرف ادبیات مغرب زمین، مراد از هنر کلاسیک همان هنر و ادب باستانی یونان و رم است. جنبش نئوکلاسیسیسم را تاریخ نگاران در تعریف هنر و معماری نیمه دوم قرن هجدهم به کار میبرند که مدعی نوعی نوآوری در معماری و هنر بونان باستان بود. در حوزه نظریه پردازی یوهان یوآخیم وینکلمان (johann Joachim winckelmann) – مورخ هنر و نظریه پرداز هنری آلمانی قرن هجدهم از پیشگامان مهم به شمار می رفت. آنچه مد نظر وینکلمان بود Imitation و یا تقلید از یونان بود برعکس رنسانس که تفسیر و تأویل و ایده گرفتن از یونان را مد نظر داشت. به بیانی دیگر هنرمندان نئوکلاسیک شدیداً وامدار اندیشه های او در شناخت هنر و معماری باستان بودند. مهم ترین اثر وی کتاب تاریخ هنر باستان (Geschichte der kunst des altertums) است.
اکلکتیزم( التقاط گرایی)
التقاطگرایی عبارت است از استفاده آزادانه از سبکهای مختلف معماری. در این گرایش مواد جدید برای ساختارهای جدید مورد استفاده قرار می گیرد. یکی از نمونههای این مکتب عمارت اُپرای پاریس (شارل گارنیه (charles garnier)، است. از نمای جذّاب و با شکوه اُپرا همچون بانویی آراسته به جواهراتِ گران قیمت تعبیر شده است. نمای این بنا را باید با نمای لوور مقایسه کرد، ظاهراً در ساختن آن از معماری لوور تقلیدی صورت گرفته است . فصای داخلی اُپرا از لحاظ پلکان بزرگ و موّاج آن با نقش و نگارهای ایتالیایی مآب و شکوه و عظمتی که از دیوار آن می بارد تماماً باروک است. پلکان ورودی و پله های داخلی یکی از قسمت های مهم ساختمان اُپرا است.
فرانسه : راسیونالیسم بوله – لدوکس
– آلمان : اکلکتیزم . نئوکلاسیسم کارل شینکل
– انگلستان : نئوکلاسیسم ویلیام چیمبرز – رابرت اَدَم
– آمریکا : نئوکلاسیسم توماس جفرسن
انگلستان
همسو با یافته های باستان شناسی در قرن هجدهم، شاهد گرایش به اندیشه ها و کارهای آندره آ پالادیو در معماری هستیم که از طرف معماران انگلیسی نظیر کولن کمبل (colen Campbell)، ویلیام کنت (willim kent)، ریچارد بویل (Richard boyle)، ویلیام چیمبرز، (William chambers)، و رابرت اَدَم (Robert adam) حمایت می شد. در این بین ریچارد بویل و ویلیام کنت در راه اندازی جنبش نئوکلاسیک و گرایش به پالادیانیسم (Palladianism) سهم به سزایی در انگلستان داشتند.
ویلیام چیمبرز و رابرت اَدَم را می توان انقلابی ترین معماری نئوکلاسیک در انگلستان نامید. چیمبرز در طرح عمارت سامرست (somerset) در لندن، توانست بزرگ ترین اثر معماری کلاسیک انگلستان را شکل دهد. آن چه که کارهای اَدَم را از رقیب کاری او چِیمبِرز جدا می کند، استفاده آزادانه او از عناصر معماری کلاسیک است.
در طراحی ساختمان کدلستن (kedleston) (65-1761) در دار بیشتر (Derbyshire)، که با کاربری سالن اجتماعات طراحی شده بود، برداشتی آزاد از فضاهای داخلی کاخ ها و فرم تاق نصرت های روم و اصول معماری پالادیو ارائه داد. مورخین از این ساختمان به عنوان بیانیه معماری نئوکلاسیسیسم در انگلستان نام می برند.
یکی از مهم ترین آثار سبک پالادیانیسم، ویلایی معروف به «خانه چیزیک» (chiswick house) واقع در نزدیکی لندن است.
این ساختمان توسط ریچارد بویل با اقتباس و الگوبرداری از ویلا روتوندای آندره آ پالادیو و به سال ۱۷۲۵ طراحی و ساخته شد.
از دیگر کارهای ریچارد بویل می توان به ساختمان سالن اجتماعات در یورک(york) اشاره نمود.
فرانسه
یکی از مهم ترین میراث داران کلاسیک در معماری اتی ین لویی بوله بود. او به معماری روم باستان عشق فراوانی می ورزید.
بوله (۱۷۲۸-۱۷۹۹ ) Boullee: فعال در انقلاب و تئوری فرم را مطرح میکند.
بوله کتابی در مورد تئوری فرم مینویسد و او در جستجوی قوانینی بود که فکر میکرد در طبیعت باید آنها را بیابد.
از دید او فرم ها روی حواس تأثیر میگذارند و احساس سبکی و سنگینی را بوجود میآورند.
حجم استوانه بخاطر سطوح نرم و شیرینش دلنشین است و فرم های مکعبی و زاویه دار خشن است.
پیکره مرتفع ما را بشاش میکند و پیکره افقی ابهت را مطرح میکند.
او در کتابش رابطه فرم و احساس را بررسی میکند.
بوله مخالف بی نظمی و بی قانونی است.
تقارن برای او قانون مطلق است.
اکثر پروژه های او روی کاغذ ماند اما تأثیر زیادی در معماری و تفکر معماری ایتالیا می گذارد.
او در پروژه هایش از استوانه، هرم، مخروط، مکعب استفاده می کرد اما فرم ایده آل او کره بود.
کره از دید او فرم متعالی است.
نظم و تقارن به بهترین وجه در آن دیده می شود و چون زاویه ندارد خوشایند است.
برای بوله چیزی که اهمیت مییابد اینست که احجام هندسی جایگزین نظام های معماری شود و نقش نمادین پیدا میکند و نظم جهانی را پیدا میکرده است. به نظر او احجام ارزشهای زیبایی شناسی و معنوی را با هم مطرح میکند. پروژههای بوله کاملاً با ایده هایش تطابق داشت.
پروژههای بوله: مقبره یادبود نیوتن ، مقبره سرباز گمنام و اپرای ۳۰۰۰۰۰ نفری که در این پروژه او بحث احجام افلاطونی و ترکیب آنها برای ایجاد معماری ایده آل را مطرح میکند.
بوله در پروژه عظیم خود برای «بنای یاد بود نیوتن» (Newton’s cenotaph)، که به سال ۱۷۸۳ طراحی شد، تعبیر معمارانه ای از نور و فرم به دست می دهد. این بنا قرار بود تا به شکل کره ای عظیم باشد که در پس پوسته خارجی آن یک فضای داخلی با متعلقاتی شبیه به نماهای کلیساهای جامع پر شود. طرح بنا، نمونه ای واقعی از معماری تندیس گراست. در بخش بالای کره قطر حدود ۱۴۷ متر، روزنه ها به ترتیبی در نظر گرفته شده اند که تمامی نوری که از آنها به داخل راه می یابد به وسط کره- یعنی جایی که می بایستی تندیس نیوتن قرار گیرد- بتابد.
کلود نیکولا لودو (لدوکس) نیز یکی دیگر از معماران مطرح سبک نئوکلاسیسیسم فرانسوی بود.
لدوکس (۱۷۳۶-۱۸۰۹)Ledoux: تیپولوژی (گونه شناسی) ساختمانهای عمومی را مطرح میکند.
او مدافع معماری بود که جوابگوی نیازهای مردم باشد و در معماری با آموزش سنتی مخالف بود.
او همچون بوله جنبه های عملکردی- فرمال را مدنظر داشت.
او تحت تأثیر پالادیو (معمار رنسانسی) بود.
بنا به نظر لدوکس طرح یک عمارت، نتیجه و حاصل عملکرد آن نبوده بلکه محصولی است که از طریق آن،عملکرد آن ساختمان و مجموعه ای از تفکرات بیان می شود.
او تیپولوژی ساختمانهای عمومی را بررسی میکند.
او یک شهر صنعتی طراحی می کند که اولین شهر آرمانی دوران صنعت است.
شهر شو (chaux) در نزدیکی بزانسون (besancon) واقع در شرق فرانسه است.
طرح شهرشامل معبد عشق، بیمارستان، بازار، حمام عمومی، معبد یادبود زن و غیره بود.
به طور قطع، جذاب ترین بخش این شهر کارخانه نمک آن است.
اگر در قبل کلیسا کارکرد مدرسه و بیمارستان را نیز داشت اما اکنون هر کدام مکانهای خود را پیدا می کنند.
پلان شهر دایره وار با تقسیمات شعاعی است.
شهری است که همراه با تغییرات اجتماعی، علمی و غیره طراحی شده و از طریق نظم آسمانی نظم نیافته و از طریق منطق منظم شده است.
کشف هندسه افلاطونی دایره و مربع تنها الفباهای معماری هستند و او معماری را به طرف فیگورهای اصلی دایره و مربع هدایت میکند.
او هر چند پیرو سبک نئوکلاسیسم بود ولی فرم های قدیمی را استفاده نمیکرد و از این بابت او یک مدرنیست بود.
معماری آثار او مبتنی بر کابرد شکل های ساده ی هندسی است.
یکی از جنبه های شاخص آثار لودو استفاده وی از تداخل عناصر کلاسیک با فرم های ساده افلاطونی است
بسیاری از پروژه های او اجرا می شود منجمله ۴۰ دروازه شهر پاریس.
یکی دیگر از نمونه کارهای پیشگام در معماری نئوکلاسیک فرانسه، کلیسای سنت ژنوی یو (sainte Genevieve) در پاریس به طراحی ژاک ژرمن سوفلو در سال ۱۷۵۷ است. این ساختمان در انقلاب فرانسه به عنوان پانتئون نام گذاری و تبدیل به آرامگاه بزرگان و مشاهیر فرانسوی شد. طرح کلیسا با الگوبرداری از معابد روم باستان و کارهای اندره آپالادیو طرّاحی شده است. طرح پلان به شکل صلیب یونانی است و طرح گنبد مرکزی آن نیز از معماری گنبد کلیسای سنت پیتر رم اثر میکلانژ و سینت پال در لندن اقتباس شده است
آلمان
یکی از معماران به نام نئوکلاسیسیسم آلمان کارل فریدریش شینکل (karl friendrich schinkel) است. شینکل نیز مانند وینکلمان، اهمیت زیادی برای درک معماری کلاسیک قائل و بر این عقیده بود که ساختمان های باستانی می توانند مرجع مهمی در تکوین وتحول معماری نئوکلاسیک باشند.
اولین ساختمانی که برای وی شهرت جهانی به همراه داشت، ساختمان تئاتر ملی برلین بود که بین سال های ۱۸۱۸ و ۱۸۲۱ طرّاحی و ساخته شد.
فُرم کلّی ساختمان یادآور احجام معماری یونان است؛ مخصوصاً در استفاده از سنتوری جلوی ساختمان، که با شش ستون کُرنتی ترکیب شده، و همچنین استفاده از تندیس های مجسمه، که بیانگر معماری معابد اتروسک هاست.
آمریکا
سبک جورجی معماری ساختمان های مستعمراتی فرانسه و انگلستان در آمریکا، که عمدتاً به سبک پالادیانیسم و با چاشنی معماری یونان و روم ساخه می شدند. آثار معماری تامس جفرسن را می توان نقطه عطفی در تاریخ معماری آمریکا دانست. او که خود دانش آموخته مدرسه هنر های زیبای (ecole des beaux- arts)پاریس بود، پالادیانیسم را در معماری آمریکا تثبیت کرد، و به همان میزان که این سبک اروپایی است، در معماری او خصلت آمریکایی یافت.
یکی از کارهای مهم او طراحی و تاسیس دانشگاه ویرجینیا (Virginia) در شارلوتس ویل (Charlottesville) است.
جفرسن با الگوبرداری از معماری معبد پانتئون در رُم، ساختمان کتابخانه مرکزی دانشگاه را نیز طرّاحی نمود.